Tarihsel Perspektif İçinde Evliliğe İstatistiksel Bakış

Toplumun en temel kurumlarından biri olan aile evlilik müessesesiyle başlamaktadır.  Evlilik yoluyla toplumların devamlılığı ve sürekliliği sağlanırken; fertler toplumda yeni bir ailenin başlangıcını oluşturarak yeni bir statü kazanmaktadırlar.

Geçmişten Günümüze Bazı Evlilik Türleri

Geçmişten günümüze evlilik türlerine baktığımızda birçoğunun eski uygarlık ve toplumlarda yaşandığı; şuan birçoğunun tercih edilmediği görülmektedir. Değişik evlenme biçimlerinin ortaya çıkmasında; kültürel farklılıklar, yaşanılan coğrafya, geleneklere bağlılık ve sosyoekonomik etkenlerin varlığından bahsedilebilmektedir. Başlıca evlilik türlerinden eş sayısına, eş seçimine, oturma yerine ve dul eşlerin evlenmelerine göre evlilik türlerine değinilmiştir.

Eş sayısına göre evlilik türleri

*Monogami (Tek Eşlilik): Kadın veya erkeğin tek bir kişi ile yaptığı evliliğe denir.

*Poligami (Çok Eşlilik): Aynı anda birden çok eşle evli olma durumu anlamına gelmekle birlikte bu terim çoğunlukla ?çok karılılıkla? eşanlamlı olarak kullanılmaktadır. Poligami de kendi içinde ikiye ayrılır: Polijini; erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi ve Poliandri ise; kadının birden fazla erkekle evlenmesi durumudur.

Eş seçimine göre evlilik türleri

*Endogami (İçten Evlilik):Evlenenin, eşini kendi akraba ya da kabilesinden seçmesidir.

*Egzogami (Dıştan Evlilik):Ait olunan aile veya kabilenin dışından yapılan evlenmedir.

Oturma yerine göre evlilik türleri

*Matrilokal(Ana çevresi): Evlenen erkeğin, kadının aile çevresine katılması ve onlarla aynı mekanda yaşaması olarak adlandırılan iç güveylik durumudur.

*Patrilokal(Baba çevresi): Evlenen kadının erkeğin ailesine katılması ve onlarla aynı mekanda yaşamasıdır.

*Bilokal(İki yerlilik): Hem kadının hem de erkeğin ailesinin yanında evliliği sürdürme. Göçebe toplumlarda görülür.

*Neo-lokal(Ev Açma): Evlenen çiftin bağımsız yeni bir evde oturmaları durumudur.

Dul Eşlerin evlenmelerine göre evlilik türleri:

*Levirat: Eşi ölen kadının, kocasının evli veya bekar kardeşlerinden biri ile evlenmesidir

*Sorarat: Eşi ölen erkeğin, bekâr baldızlarından biri ile evlenmesidir.

Bu evlilikler dışında; beşik kertmesi, berdel evlilik, taygeldi evlilik, görücü usulü gibi evlilik türleri de vardır.

Her toplum ve uygarlık kendi din, düşünce ve ahlak yapısına uygun olarak toplumca kanıksanmış evlenme biçimlerini tercih etmiş ve bu yapılarına ters düşecek evlenme biçimlerini de istemeyerek engellemeye çalışmıştır.

İstatistikler Ne Diyor?

Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) tarafından 2002 yılına kadar derlenen evlenme ve boşanma istatistikleri, 2003 yılından itibaren Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS) verileri kullanılarak yıllık olarak yayımlanmaktadır. ?Evlenme ve Boşanma İstatistikleri? haber bülteni, 2007 yılından itibaren yıllık, 2010 yılından itibaren yıllık ve üçer aylık dönemler halinde yayımlanmış olup, 2013 yılından itibaren yıllık olarak yayımlanmaktadır. TÜİK 2014 yılı Evlenme ve Boşanma İstatistiklerinden hareketle olay yerine göre evlenmeler, olay yerine göre ortalama ilk evlenme yaşı, olay yerine göre kaba evlenme hızı irdelenmiştir.

Evlenme Sayıları

Evlenen çiftlerin sayısı bir önceki yıla göre %0,1 azalarak 2014 yılında 599 bin 704 çift olmuştur.

Evlenme sayılarında İstanbul 112 bin 141 çift ile birinci sırada yer alırken, İstanbul´u Ankara 37 bin 130 çift ile, İzmir 32 bin 054 çift ile, Bursa 20 bin 738 çift ile ve Adana 17 bin 570 çift ile izlemiştir. En az evlilik yapılan iller ise; Bayburt´ta 528 çift, Tunceli´de 566 çift, Ardahan´da 761 çift, Artvin´de 1 098 çift ve Çankırı´da ise 1 294 çift evlenmiştir.

TR71 bölgesinde evlenmeler

TR 71 Bölgesinde ise; evlenme sayılarında Aksaray son 5 yıl içinde hep ilk sırada yer alırken;en az evlenme sayısı ise son 5 yıl içinde Kırşehir´de görülmüştür.

Kaba Evlenme Hızı

Belli bir yıl içinde her 1000 nüfus başına düşen evlenme sayısını ifade etmektedir. Buna göre kaba evlenme hızının 2014 yılında en yüksek olduğu il, binde 10,78 ile Kilis olurken; Kilis´i binde 9,97 ile Adıyaman, binde 9,65 ile Van izlemiştir. Kaba evlenme hızının en düşük olduğu il ise binde 5,93 ile Çanakkale olmuştur. Çanakkale´yi binde 6,10 ile Gümüşhane, binde 6,14 ile Kastamonu izlemiştir. 

TR71 bölgesinde kaba evlenme hızı

Kaba evlenme hızında 2013 yılında olduğu gibi 2014 yılında da ilk sırayı binde 9,30´la Aksaray almıştır. Aksaray´ı binde 8,54´le Kırşehir, binde 8,43´le Kırıkkale, binde 8,42´ile Niğde, binde 8,39´la Nevşehir izlemiştir.

Ortalama İlk Evlenme Yaşı

Ortalama ilk evlenme yaşı, 2014 yılında erkekler için 26,9 ve kadınlar için 23,7 olmuştur. Erkek ile kadın arasındaki ortalama ilk evlenme yaş farkı ise 3,2 yaş olarak gerçekleşmiştir. Ortalama ilk evlenme yaş farkının en yüksek olduğu il 5 yaş ile Kars olmuştur. Kars´ı 4,7 yaş ile Ardahan, 4,2 yaş ile Bitlis ve Iğdır izlemiştir. Ortalama ilk evlenme yaş farkının en düşük olduğu il ise 2,4 yaş ile Kastamonu olmuştur. Kastamonu´yu 2,6 yaş ile Ankara ve Karabük izlemiştir.

TR71 bölgesinde ortalama ilk evlenme yaşı

2014 yılında TR 71 bölgesi için; yaş grubuna göre erken evlenmeler hem kadınlarda hem de erkeklerde Niğde olurken, en geç evlenmeler Kırşehir´de görülmüştür. Ortalama evlilik yaşlarına baktığımızda son 5 yıl boyunca Türkiye ortalamasının altında olan yine Niğde ili olurken, Türkiye ortalamasına en yakın Kırşehir ili olmuştur. Kadın ile erkek arasında yaş farklarında ise yine Niğde 3,6 ile ilk sıradadır.

Yasal evlenme yaşı Medeni Kanun´da belirtildiği üzere 17 yaşının doldurulmasıyken; hâkim kararıyla da 16 yaşında evlenen/evlendirilen fertler ülkemizde hala varlığını sürdürmektedir. Erken evlilikler denildiğinde aklımıza çoğu kez ?çocuk gelinler? kavramı gelmektedir. Kız çocuklarının erkek çocuklarına göre daha erken yaşta evlendirilmek istenmesi çağımızın büyük problemleri arasındadır. Küçük yaşta hatta çocuk denebilecek yaşlarda yapılan evlilikler ve de kaçınılmaz son ?küçük anneler?, toplumda büyük yankı uyandıran ve de gerekli yasal düzenlemelerle önlenmesi gereken bir durumdur.

Günümüzde evliliklerin alternatifi olarak kurgulanmış, etik olarak topluma uygun düşmeyen birlikteliklerin tercih edilmesi, fertlerin evliliğe bakış açısını değiştirmektedir. Nikâhsız yaşama, imam nikâhlı birlikteliklerin hızla artması ve toplumca eskiye oranla bu birlikteliklerin daha normal karşılanması, resmi nikâhla yapılan evliliklerin daha az tercih edilmesine neden olmaktadır. Ayrıca ekonomik yönden daha iyi bir gelire/işe sahip olma; kariyer yapma gibi nedenlerden ötürü de fertler evliliği ertelemek durumunda kalmaktadırlar. Oranlara yansıyan bu ve benzer nedenlerden dolayı evliliği daha geç düşünme, evliliği istememe ya da evliliği bitirme (boşanma) hadiseleri ülkemizde giderek yaygınlaşmaktadır.