Keskin Büyük Depremi (19 Nisan 1938)

Keskin ve çevresinde depremden sonra yapılan tespitlerde durum şöyledir: 19 Nisan 1938 tarihli rapordan anlaşıldığına göre Keskin?in 23 köyünde 410 ev tamamen yıkılmıştır. Ayrıca 591 evin de oturulamayacak derecede hasarlı olduğu tespit edilmiştir. Deprem az da olsa can kaybına ve yaralanmalara sebep olmuştur. Yapılan tespitlerde Keskin Kazası?nda 4 kişi ölmüş, ikisi ağır, beşi hafif olmak üzere yedi kişi de yaralanmıştır.  Ayrıca canlı hayvan kaybı da söz konusudur. Yapılan tespitlere göre 172 kuzu telef olmuştur. Kılıç Özü üzerinde bir köprü ve iki değirmen zarar görmüştür. Bölgeye Keskin Kızılay Derneği tarafından 100 çadır gönderilmiştir. Ayrıca Milli Savunma Bakanlığı da zelzele bölgesinden olan askerlere izin vermiş, askere gideceklerin de tecilini yaptırmıştır.  

Keskin kaza merkezinde de tahribata sebep olan depremde hükümet konağının duvarları ve ilçede bulunan birçok binanın duvarlarında da önemli ölçüde çatlamalar meydana gelmiştir. Kaza Kaymakamı Ekrem Anıt yanında bir heyetle köylere giderek açıkta kalan halkın çadırlara yerleşmesini sağlamıştır. Ankara?dan gönderilen yüz kadar çadırı köylülere bizzat dağıtmıştır. Ancak çadırlar yeterli olmamıştır. Kırıkkale merkezinde de sarsıntı hissedilmişse de ciddi bir tahribat yapmamıştır. Keskin?e bağlı Doğanay ve Hasandede köylerinde evlerin yüzde doksan beşi oturulamayacak hale gelmiştir. Evlerden bir kısmının çatısı, bir kısmının da duvarları kısmen çökmüştür. Köy okulu, içerisinde ders yapılamayacak hale geldiğinde eğitime ara verilmiştir. Yaralanan iki çocuktan başka bir yaralanma söz konusu değildir. Ancak Seyifli ve Cinali köylerinde birçok ev yıkılmıştır. Takazlı Köyü?nde ise yıkılan evlerin enkazı altında ilk etapta 3 ölü 3 yaralı olduğu tespit edilmiştir. Keskin?e yakın olan ve bölge köylerinin buğday ihraç merkezi olan İzzettin İstasyonu?nda buğday ambarlarının üstü yıkılmış ve iki işçi yaralanmıştır. Bu zelzelede Keskin?in Cebrailli, Konursarılar, Takazlı, Göçbeyli, Ceritobası, Efendiköyü, Ceceliköşker (Büyükceceli), Göztepe, Beşler, Seyfli, Kayalak Solaklısı, Halitli, Çamurabatmaz, Tavözü, Çatallı Karakoyunlu köyleri hemen hemen harap olmuş vaziyettedir. Cerit Müminli Köyü?nün 
%80?i, Cinali Köyü?nün %40 nispetinde evlerinin yıkıldığı anlaşılmaktadır. 

Hükümet, Yozgat ve Kırşehir Vilâyetleri ile Ankara?nın Keskin Kazası?nda meydana gelen deprem tahribatını tespit etmek üzere bir heyet teşekkül ettirmiştir. Bu heyetin tespitlerine göre adı geçen yerlerde meydana gelen hasarın zararının 3 milyon lirayı bulacağı anlaşılmaktadır. Hükümet bu paranın gerek bütçe dâhilinde, gerekse bütçe dışındaki imkânlarla hiçbir surette karşılanmayacağını bildirmiştir. Bu zararın karşılanması işi Kızılay?a bırakılmıştır. Bu iş için Kızılay?a 30.000 lira tahsis edilmiştir. Ayrıca özel kanun çıkarılarak 500.000 lira daha tahsis edilmesi kararlaştırılmıştır. Bunun dışında Kızılay tarafından toplanacak yardımlarda bu işe ayrılmıştır. Bakanlar Kurulu,  26/4/1938 tarih ve 2/8661 numaralı kararnameye ek olarak 25/5/1938 tarih ve 2/8855 numaralı bir kararname daha çıkarmıştır. Ek kararname ile temin edilen bu paranın Kızılay tarafından adı geçen yerlerde zarara uğrayan vatandaşların ev ihtiyacını karşılamak üzere kullanılmasına karar vermiştir. Ayrıca Kızılay emrine yeteri kadar teknik eleman verilmesine, inşaat için lazım olacak kerestenin çevre ormanlardan bedava verilmesine, inşaat malzemelerinin nakliyesinin devlet imkânları ile bedava karşılanmasına da izin verilmiştir. Yine inşaatlarda çalışacak ustaların mümkün ise tamamen mahallinden teminine, mümkün olmadığı takdirde orduda bulunan ustaların bu işlerde görevlendirilmesine müsaade edilmesine karar verilerek ilgililere emirler verilmiştir.  

19 Nisan 1938 tarihinde meydana gelen zelzele üzerine Maden Tetkik Arama Enstitüsü de harekete geçmiştir.  M.T.A. Enstitüsü Genel Müdürlüğü 22 Nisan 1938 tarihinde deprem bölgesinde etüt yapmak üzere Dr. Paul Arni başkanlığında bir heyet kurmuştur. Heyetin görevi, ?depremin muayyen ve ehemmiyetli tektonik hatları meydana çıkarıp çıkarmadığının tespiti? idi. Arni?nin yanında Enstitü?nün fotoğraf şubesi şefi B. Emin Aziz ve yardımcı mühendis B. Sadettin Pekmezciler de bulunmuştur. Heyet 23 Nisan 1938 tarihinde Akpınar?a gelerek kampını kurmuş ve çalışmalarına başlamıştır. Heyet Demirli, Mucur, Kırşehir, Köprüköy ve Kılıçözü?nün ortasında Takazlı ve Keskin arasındaki bölgenin 1:100.000 ölçekli jeolojik haritasını çıkarmıştır. Depremin merkez üssü bu bölgenin ortasındadır.  Heyet bölge insanı ile görüşerek depremin istikameti ve hareket tarzı hakkında bilgi almıştır. Depremde zarar gören binalar ve özellikleri tespit edilmiştir. Yapılan tespitlere göre ?taş veya kerpiçten yapılan köy evlerinin? daha hafif bir sarsıntıda bile yıkılabileceği anlaşılmıştır. Depremden, daha çok gelişi güzel tarlalardan toplanmış, genellikle yuvarlak taşlardan örülen duvarların etkilendiği görülmüştür. Taşlar düzeltilmeden ve çamurla duvarlar inşa edilmiştir. Zaman içerisinde yağmurla birlikte çamur harç özelliğini kaybetmiştir. Dolayısıyla bu tarz örülen duvarlar sarsıntı merkezine uzak olan yerlerde bile hasara uğramış veya yıkılmıştır. Bunun en güzel örneği de Kırşehir Mucur arasındaki Demirli mevkii ve Keskin kaza merkezidir. Keskin?de bu şekilde inşa edilmiş evlerin birçoğunda çatlaklar meydana gelmiştir. Bilhassa köy evlerinin toprak damlarının çökmeye meyilli oldukları müşahede edilmiştir. Köylüler, kereste teminindeki güçlükler yüzünden damlardaki veya tavanlardaki ağaçları çürüyünceye kadar değiştirememektedirler. Bu ve benzeri hadiseler yüzünden dam veya tavan çökünceye kadar beklemektedirler.  Deprem esnasında içme suyu için kullanılan kaynakların bazılarının tamamen kesildiği, bazılarının suyunun azaldığı ve bazılarının da arttığı tespit edilmiştir. Böylece çatlaklar ve yarıklar sebebi ile yer altı sularına yeni mecralar açıldığı anlaşılmıştır.  

Heyetin 23 Nisan ve 25 Nisan arasında burada bulunduğu sırada da sarsıntılar devam etmiştir. Bu sarsıntılara kuvvetli gürültüler refakat etmiştir. Arni, bu gürültüleri uzaktan gelen gök gürültülerine veya 15 km. mesafeden gelen top seslerine benzetmiştir. Akşam saat 8?de, gece 12 ile yarım arasında (en şiddetlileri) ve sabahları saat 05 sularında meydana gelen sarsıntılar diğerlerine göre daha kuvvetli olmuştur. Üç gün boyunca sürekli sarsıntı ve gürültüler tespit edilmiştir. Hamit Köyü?nde sesin hangi taraftan geldiği tespit edilememiştir. İlk sarsıntılarda en çok zarar gören Kılıçözü?ne karışan Hanyeri Çayı üzerindeki köprüdür. Köprünün ayağı hareket dolayısıyla kemere göre ½ metre kuzey-doğuya kaymıştır.  Bu depremler sırasında hiç zarar görmeyen yapı ise Köprüköy Köprüsü, namı diğer Çaşnigir Köprüsü?dür. 

ÇEVRE YERLERDE DEPREMİN ETKİLERİ

Deprem ağırlıklı olarak Keskin?in köylerinde ve merkezinde hissedilmekle beraber, Ankara merkezinde ve diğer kazalarda da etkili olmuştur. Saat 14.10 ve 14.45?te iki defa daha sarsıntı meydana gelmiştir. Bu sarsıntılar, Ankara?da Harp Okulu?nun hastane binasında, Ekonomi Bakanlığı, postane, birkaç okul ve otel binalarında da çatlaklara sebep olmuştur. Vilâyet binasında, Anafartalar Caddesi?nde bulunan belediye binasının hesap işleri müdürlüğünün olduğu odada, Yenişehir?deki bazı evlerin duvarlarında çatlaklar meydana gelmiştir. Şehrin diğer yerlerinde bazı binaların bacaları yıkılmıştır.  Bu durum depremin şiddetini göstermektedir. Ankara?nın bazı kazalarında da deprem hissedilmiştir. Kızılcahamam, Kalecik, Nallıhan, Polatlı, Ayaş, Çubuk, Bala?da da hissedilen deprem buralarda ciddi bir zayiata sebep olmamıştır. Haymana?nın Şerefligökgöz Köyü?nde bir vatandaşın 12 kuzusu ölmüştür.  Şerefli Koç Hisar?da ise birçok devlet dairelerinin duvarları çatlamıştır. Ankara Kayseri hattında bulunan Lalahan İstasyonu?nda, 

İzzettin İstasyonu?nda ve Yerköy İstasyonu?nda birçok çatlaklar meydana gelmiştir. Buralarda görevli memurlar kaldıkları binalardan dışarı çıkmışlar ve görevlerine çadırlarda, tren vagonlarında devam etmişlerdir. Yeniyapan ve Çerikli?de de durum aynıdır.  Zelzele o kadar şiddetli olmuştur ki Keskin Kazası?na bağlı Halitli Köyü yakınındaki kayalar, yerlerinden koparak büyük bir gürültü ile aşağıya yuvarlanmıştır. Köylüler zelzelenin devamından korktukları için açıkta ve çadırlarda vakit geçirmişlerdir.  Ankara Valiliği Haymana, Şerefli Koçhisar ve Keskin Kaymakamlarını bölgelerindeki zararı tespit ve halkın durumunu yerinde görmek üzere göndermiştir. 

YARDIMLAR

Yurt çapında büyük bir yardım kampanyası da başlatılmıştır. Memleketin hemen hemen her tarafından bölgeye yardım ulaştırılmıştır. Bunlar arasında İzmir, Kütahya, Trabzon ve Uşak?tan yardımlar gelmiştir. Türkiye Kızılay Derneği aracılığı ile birçok kişi ve kurum da yardımda bulunmuştur. Askerî Fabrikalar Umum Müdürlüğü 1000 lira ile bir yardım kampanyası başlatmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası çalışanları, TBMM zabıt kalemi çalışanları, Ankara Elektrik Şirketi, Gazi Terbiye Enstitüsü öğrencileri ve daha bazı şahıslar kendi adlarına deprem için yardımda bulunmuştur.  Zonguldaklılar 2000 TL, Ankara?dan Vehbi Koç 500 lira yardımda bulunmuştur.   Artvin, Adana ve Giresun?da da yardım kampanyası başlatılmış ve önemli miktarda yardımlar toplanmıştır.  Yine yardım edenler arasında Sinop, Denizli, Maraş, Afyon, İzmit ve İstanbul da görülmektedir.  

Kızılay Genel Merkezi, devamlı surette yardım kampanyalarına katılan kişi ve kurumların isimlerini ve toplanan yardım miktarını kamuoyuna bildirmektedir. 27 Nisan itibariyle toplan yardımların yekûnu 7.287.13. liradır. 30 Nisan itibariyle toplanan yardım 12.000 liraya yaklaşmıştır.   9 Haziran 1938 tarihine kadar deprem için gelen toplam para yardımı 227.837 lira 90 kuruştur. Yardımların devam ettiğini bildiren genel merkez daha sonra da yardımlarla ilgili açıklamalar yapacağını duyurmuştur.   

İç İşleri Bakanı Şükrü Kaya, TBMM. Genel Kurulunda, yapılan yardımlardan duyduğu memnuniyeti ve deprem karşısında Türk Milletinin takındığı tavrı şu sözlerle ifade etmiştir: ?Memleketimiz tek bir kalp gibi, ölen vatandaşlar etrafında yasla matemle çırpınmaktadır. Kendiliğinden her yerde ianeler(yardım) toplanmağa başlanmıştır. Kendiliğinden kaydını hassaten söylüyorum. Ne hükümet, ne de mahalli idareler tarafından iane açılması için hiçbir teşebbüs vaki olmamıştır. Vatandaşlar kendiliklerinden, içlerinden ve kalplerinden duydukları teessürün ifadesi olarak yardıma bu suretle koşmuşlardır.? 

Bu arada Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı Ermenilerin de bu üzüntüye ortak oldukları anlaşılmaktadır. Ermeni Patriği bu zelzele münasebetiyle Türkiye Ermenilerini felaketzede vatandaşlara yardıma çağırmıştır. Ayrıca İç İşleri Bakanlığı?na bir de telgraf çekerek üzüntülerini bildirmiştir.             

DIŞ ÜLKELERİN DEPREM HASSASİYETİ

Keskin ve Kırşehir civarında meydana gelen deprem üzerine komşu ülke ve diğer devletlerden taziye telgrafları gelmeye başlamıştır. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa?ya bazı devlet başkanlarından taziye telgrafları gelmiştir. Yunan Kıralı II.Georges, Afganistan Kıralı Muhammed Zahir,  Bulgar Kıralı Boris, Suriye Cumhurbaşkanı Haşim Atassi ve Ürdün Emiri Abdullah da taziye telgrafı gönderenler arasındadır. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal de onlara mukabele ederek teşekkür telgrafları çekmiştir.   

Yunan Başbakanı Metaksas Başbakan Celal Bayar?a taziye telgrafı göndermiş, o da teşekkür telgrafı çekerek mukabelede bulunmuştur. Macaristan, Irak, Suriye, Afganistan, Mısır ve İran Hariciye Nazırları ile İskenderun Sancağı Seçim Komisyonu ikinci başkanı da taziyelerini bildirmişlerdir.  Büyük elçilerden İtalya Büyükelçisi M. Galli, Sovyet Rusya büyükelçisi M. Renciyef , İngiltere Büyükelçisi Percy Loraine, Romanya orta Elçisi B.Grikoçay  , Yugoslav Büyükelçisi B. Ecemoviç, Polonya, Amerika, İspanya, Almanya, Çekoslovakya, Norveç, Bulgaristan büyükelçileri de Dış İşleri Bakanı Rüştü Aras ve İç İşleri Bakanı Şükrü Kaya?ya taziyede bulunmuşlardır.    Cumhuriyet Gazetesi?nin naklettiğine göre Atina?da çıkan Etnos Gazetesi de bir yazısında Türkiye?de meydana gelen deprem felaketinden duydukları üzüntüyü dile getirmiştir. Yazıda ?Biz Yunanlılar birçok insan hayatını imha eden bu felaketin matemine bütün kalp ve ruhumuzla iştirak etmekteyiz? denilmektedir.            

SONUÇ

Keskin ve çevresinde 1938 yılında meydana gelen deprem büyük ölçüde mal kaybına sebep olmuştur. Biz burada sadece Keskin ve köylerini ele almış bulunuyoruz. Aslında deprem Kırşehir ve Yozgat çevrelerini de içine almaktadır. Dolayısıyla depremde can ve mal kaybı çok fazladır. Ancak Keskin ve köylerinde can kaybı çok az olmuş, mal kaybı ise fazladır. Devletin o zamanki imkânlarını aşan bir maliyet söz konusudur. Yukarıda da açıkladığımız gibi merkezi bütçeden yeteri kadar ödenek ayrılamamıştır. Kızılay Derneği ve vatandaşların yardımı ile depremzedelerin yaraları sarılmaya çalışılmıştır.
_______________________________________________